ξλεο ωεΰδ εΰξεπδ μηιπεκ ϊιςεγ εξηχψ Faith & the Holocaust Institute for Education & Research

δγτρ

ξρς ωεψωιν μιεεο

"ξθιιμιν εζελψιν" - ξρς ωεψωιν μιεεο

 
"ςεγ βαεμ ΰηγ, ςεγ πφη ζξο

ηλι μι ρμεπιχι

ψαδ δγψκ μιεεο

ηλι μι , ρμεπιχι..."
 
(ξιμιν: ιςχα βμςγ , μηο: ιδεγδ τεμιχψ)

χαεφϊ ρθεγπθιν – ξΰεπιαψριθΰεϊ ηιτδ, ιψεωμιν εΰψιΰμ – ιφΰδ μξρς ζδεϊ ιδεγιϊ ξθςν ξλεο "ων ςεμν", αωιϊεσ ΰψβεο "πτω ιδεγι". δξρς διδ ξρς ωεψωιν μιεεο, δεΰ δημ αΰϊεπδ, ςιχψε διδ αρμεπιχι, δξωλε αεεψιδ εριεξε αρετιδ ΰωψ ααεμβψιδ. ΰϊ δξρς δεαιμ δψα χψιβψ αμιεει δβα' ΰεψιϊ ηψξεο εαωιϊεσ φεεϊ "πτω ιδεγι".
 

ααιϊ δχαψεϊ διδεγι δηγω αρμεπιχι

'ζελψ δαψιϊ' αξτμι ΰγρδ


δχαεφδ πηϊδ αΰϊεπδ, ςιψ δαιψδ ωμ ιεεο ωδιΰ βν λξψλζδ δλμλμι, δτιππρι, δϊςωιιϊι εδϊψαεϊι ωμ δξγιπδ. δχαεφδ πηωτδ μΰϊψιδ δδιρθεψιιν εδϊψαεϊιιν ωμ δςιψ, αδν: δΰχγξιδ μξεζιχδ, δτψμξπθ, ΰφθγιεο δλγεψβμ, εαξιεηγ δΰχψετεμιρ – δωελο αμαδ ωμ δςιψ εδεΰ ιςγ ϊιιψεϊι ψΰωεο αξςμδ.

δχαεφδ αιχψδ αωπι αϊι λπρϊ αψεας τριψι ωαωλεπϊ τμΰχδ-εΰβεψδ, δημχ διδεγι ωμ δςιψ. ωπι αϊι δλπρϊ ςεξγιν ζδ ξεμ ζδ: αιϊ δλπρϊ "αιϊ ωμεν" – ΰωψ παπδ αξΰδ δ-20, μτπι ξμηξϊ δςεμν δωπιιδ, εδτςιμ βν διεν; εαιϊ δλπρϊ "ςυ ηιιν" – ΰωψ παπδ αωπϊ 1890 εδξωξω λιεν μΰιψεςιν ξωτηϊιιν αχδιμδ.

δξωλπε απριςδ μλιεεο δΰι εδδψ τιμιεο, ΰκ δλπιρδ μων διιϊδ ηρεξδ ξτΰϊ δωμβ ΰωψ ιψγε αιεεο αιξιν ωχγξε μξρς. δΰλζαδ ξδΰι δρβεψ ατπιπε δϊτεββδ ξιγ λΰωψ ψΰιπε ΰϊ δγψκ ωαιο ΰϊεπδ μρμεπιχι εδιΰ μαπδ λεμδ, ξεωμβϊ ειτδτιιδ. αΰηϊ δςφιψεϊ αγψκ, πβμδ μςιπιπε ξψΰδ τρθεψμι: πεσ δψψι μαπαο εφξψεϊ ςφιν ιψεχεϊ ξαφαφεϊ ξϊεκ δμεαο. ςφψπε μϊτιμϊ ξπηδ αξχεν ιτδ ζδ. ΰεϊε διεν διδ ςωψδ αθαϊ εμτιλκ δπιηε δξϊτμμιν ϊτιμιο αϊτιμϊ ξπηδ. δωιμεα ωμ χεγω εηεμ – ωμ ψφεςεϊ δϊτιμιο δωηεψεϊ ςμ ψχς δωμβ δαεδχ – διδ ςεφψ πωιξδ.

αςψα δβςπε μρμεπιχι, ων χιαμ ΰϊ τπιπε δψα ιεΰμ χτμο, ΰιω ηα"γ δξλδο λψαδ ωμ ρμεπιχι. δψα χτμο δϊηαψ μχαεφδ εξΰεϊε ψβς μιεεδ ΰεϊπε αξριψεϊ μΰεψκ λμ δξρς.

διεν δωπι ωμ δξρς δεχγω μριτεψ ωμ ωεΰϊ ιδεγι ρμεπιχι, ΰωψ ρετψ ααιχεψ αΰϊψιν διδεγιιν αςιψ. πρςπε μαιϊ δχαψεϊ δηγω, ΰωψ δεχν αρθΰεεψεετεμιρ, αξψηχ ξδξχεν ωαε διδ αιϊ δχαψεϊ διωο. ααιϊ δχαψεϊ ξφαεϊ εωψιγιν ξαιϊ δχαψεϊ διδεγι διωο, ωΰεϊε δψρε δπΰφιν. λο ιω αξχεν ΰπγψθϊ δπφηδ μζλψ ιδεγι ρμεπιχι ΰωψ πρτε αξμηξϊ δςεμν δωπιιδ. ααϊι χαψεϊ, δξλεπιν "αιϊ δηιιν", ΰπε μεξγιν ϊξιγ ςμ ςεμν εξμεΰε ωμ δηιιν αχδιμδ αϊχετεϊ ωεπεϊ.

ξων δξωιλδ δχαεφδ μπξμ. αιξιδ δξτεΰψιν ωμ ιδγεϊ ρμεπιχι, ωαϊ δπξμ ξλμ ξμΰλδ αωαϊ. πεσ δξχεν δεΰ λβμειδ ϊλεμδ, ξψβιςδ εςεφψϊ πωιξδ. ςαψπε ΰϊ δλαιω επςξγπε αξψλζδ ωμ "λιλψ δηψεϊ", ωδςξιγδ αδ διιϊδ ςαεψπε πιβεγ ηψισ μξψΰδ δπιπεη εδωμε ωμ δπξμ, ωλο λιλψ ζε διιϊδ "λιλψ δωιμεηιν" αϊχετϊ δωεΰδ. αξψλζ δλιλψ ξεφαϊ ΰπγψθδ ξψωιξδ μζλψ ωεΰϊ ιδεγι ρμεπιχι. δξωλπε ξων μβθε "δαψεο διψω". αζξο δβθε, δωβιηδ ςμ ϊεωαιε δξωθψδ διδεγιϊ ωδχιξε δβψξπιν. αβθΰεϊ ωψψε ϊπΰιν χωιν, δφτιτεϊ δψαδ ιφψδ ξιγ αςιεϊ ωμ ϊαψεΰδ, εξβτεϊ δμλε εδϊτωθε αιο δϊεωαιν. ψΰιπε αϊιν ςμεαιν, ξθιν μιτεμ, ωδν δςγεϊ δΰηψεπδ μΰωψ δϊηεμμ ων.
 

ΰπγψθδ μζλψ ιδεγι ρμεπιχι αΰεπιαψριθϊ ρμεπιχι

ςμ ΰγξϊ αιϊ δχαψεϊ διδεγι διωο

 

ϊξεπδ χαεφϊιϊ ωμ ηαψι δξωμηϊ


 


δξωλπε μϊηπϊ δψλαϊ διωπδ, ΰωψ ΰμιδ λιπρε ΰμτι ιδεγιν ωωδε αβθε "δαψεο διψω" δρξεκ εδςμε ΰεϊν ΰμ δχψεπεϊ, εξων δριςε ΰεϊν αξρς ωμ ιιρεψιν μξηπεϊ δδωξγδ.

μΰεψκ δξρς μιεε ΰεϊπε ωιψιε ωμ δζξψ ιδεγδ τεμιχψ. ξιμεϊ δωιψιν εδξπβιπεϊ δϊηαψε ξΰεγ μλμ ξχεν ωαε αιχψπε.

ριιξπε ΰϊ διεν αΰεπιαψριθϊ ρμεπιχι, ωξξεχξϊ ςμ ΰγξϊ αιϊ δχαψεϊ διδεγι διωο – ΰωψ ΰεϊδ δτχιςδ ςιψιιϊ ρμεπιχι ξιγι διδεγιν αζξο ξμηξϊ δςεμν δωπιιδ. αωθη δΰεπιαψριθδ ξφΰπε ημχι ξφαεϊ ιδεγιεϊ ωπςωδ αδν ωιξεω ληεξψι απιιο μωτϊ ξγψλδ, μλαιωιν, μρτρμιν, μβγψεϊ εμαϊιν.

αςψα ωαϊ, δϊτμμδ δχαεφδ ααιϊ δλπρϊ δτςιμ "ιγ μζιλψεο". μΰηψ δϊτιμδ, ωξςπε δψφΰδ ξτι ιεπι ΰμιφεψ, ξφεεϊ "πτω ιδεγι", εμΰηψιδ ηζψπε μξμεο μρςεγϊ ωαϊ αζξιψεϊ εαψιχεγιν. μΰηψ ξλο πςψκ ςεπβ ωαϊ ωαε χιιξπε τΰπμ ωμ ωΰμεϊ εϊωεαεϊ ςν φεεϊ δξρς.

μΰηψ ϊτιμϊ ωηψιϊ ερςεγϊ ωαϊ, ιφΰπε μριεψ αψηαι ρμεπιχι εδωμξπε ΰϊ δλψϊ δζεειϊ διδεγιϊ ωμ δςιψ ααιχεψ ααπιιο ϊμξεγ δϊεψδ δβγεμ, ωδιδ ξχεν ξψλζι αϊεμγεϊ ιδεγι δςιψ ελιεν δεΰ ηεψαδ. αδξωκ αιχψπε ααιϊ δϊξηει "ξϊπεϊ μΰαιεπιν", ωδιεν ωελο αε αιϊ δρτψ διδεγι, εχιπηπε αϊτιμεϊ ξπηδ εςψαιϊ ααιϊ δλπρϊ "ξεπρθιψιμιρ", ΰωψ δχιξε αωπϊ 1927 ιεφΰι δςιψ ξεπρθιψ ωαιεβερμαιδ ΰωψ διβψε μρμεπιχι. αζξο δξμηξδ ωιξω ξαπδ αιϊ δλπρϊ λξηρο ωμ δφμα δΰγεν, ελκ πιφμ ξηεψαο.

αιεν ψΰωεο δϊημπε μδιτψγ ξρμεπιχι. ςμιπε ΰμ δ"ξβγμ δμαο" μϊφτιϊ ξψδιαδ. ων τψφε δρθεγπθιν λεμν αψιχεγ πωξϊι πμδα, ΰβα δχτϊ φψιη δξβγμ. ξων δξωλπε μΰϊψ περσ, ωαε ηεειπε ηεειδ ιδεγιϊ περτϊ: αιχεψ ξψβω, ξεζιχμι, ην εςεθσ ααιϊ ΰαεϊ ιδεγι. πτβωπε ςν πιφεμεϊ ωεΰδ δωεδεϊ ααιϊ δΰαεϊ, ζλιπε μωξες ΰεϊο εμδϊψβω ιηγιε. ριιξπε ΰϊ δαιχεψ αωιψϊ "δϊχεεδ" ξψθιθϊ μααεϊ.

πρςπε μξτμιν αΰγρδ. ξτμιν ΰμε δν ΰλο τμΰ δαψιΰδ, λγαψι δτρεχ αϊδμιν: "ξδ ψαε ξςωικ δ'" (ϊδμιν χγ, λγ). δξτμιν ωεφτιν εχεφτιν αςεφξδ ΰγιψδ, εαφγιδν δξιν πδιιν μπθιτι χψη ξψεα χεψ. ξςμ δλεμ, ζεβ χωϊεϊ ξψδια αιετιε, δξζλιψ μπε ΰϊ αψιϊε ωμ δ' ςν πεη. δξωλπε μςιιψδ διδεγιϊ εψιδ. ψεα ιδεγι δςιιψδ πωμηε μξηπεϊ δδωξγδ, ελιεν ΰιο αδ ιδεγιν. αωπϊ 2008, δημ ϊδμικ μωιξεψ δψεας διδεγι ωμ δςιιψδ. δχαεφδ δϊτμμδ ξπηδ αδϊψβωεϊ ψαδ ααιϊ δλπρϊ δςϊιχ, δχιιν λαψ λΰμσ ωπδ εΰωψ ϊηϊιε πξφΰιν ωψιγι αιϊ λπρϊ ξμτπι ΰμτιιν ωπδ. δχαεφδ τψφδ ων αζξψ ωδψθιθ ΰϊ μα λεμπε: δτιεθ ΰΘπΘΜΰ, αΐΜλΙηΗ βΐγΛΜμΗΜϊ ιΐξΔιπΐκΘ ϊΗΜϊΔΜιψ φΐψεΜψΘδ... ιΘηΔιγ βΕΜΰΘδ, μΐςΗξΐΜκΐ τΐΜπΕδ, ζεΙλΐψΕι χΐγΛωΘΜΡϊΐκΘ, ωΗΡεΐςΘϊΕπεΜ χΗαΕΜμ εΜωΐΡξΗς φΗςΒχΘϊΕπεΜ, ιεΙγΕςΗ ϊΗςΒμΛξεΙϊ.

αςψα δϊχιιξδ ωιηδ μριλεν δξρς, εαδ ηαψε ιηγιε ιρεγεϊ ηζχιν ωςμε μΰεψκ δξρς, δαεμθιν αδν διε δζδεϊ διδεγιϊ ωμι λΰγν εξχεξι αηαψδ εαςν ωαδν δςψαεϊ δγγιϊ διΰ ξψλια ζδεϊ ξωξςεϊι, ωςεαψ αιο δγεψεϊ. ξδριτεψιν ωωξςπε εξδξψΰεϊ ωηεειπε αξρς, ςμδ πεωΰ δςψαεϊ δδγγιϊ ωμ ιδεγι ιεεο, ελο ςμε ϊηεωϊ δςψαεϊ δδγγιϊ εδβΰεεδ αζδεϊ διδεγιϊ ωηωδ ηαεψϊ δρθεγπθιν αξδμκ δξρς. ααεχψε ωμ ιεν ωπι, δβςπε μρετιδ ΰωψ ααεμβψιδ, δϊτμμπε ωηψιϊ ααιϊ δλπρϊ δβγεμ εδξτεΰψ αςιψ εηϊξπε ΰϊ δξρς αδϊψεξξεϊ ψεη.